Bij maatschappelijke inpassing en participatie wordt ten onrechte vaak alleen gedacht aan het laten meedenken van de burger met de overheid. In praktijk gaat om een grote variëteit aan stakeholders, in elke fase van ontwikkeling, aanpassing en inpassing van het energiesysteem. Samenwerking tussen mensen met verschillende rollen op verschillende schaalniveaus is cruciaal voor succes. Een goed begin voorkomt problemen met maatschappelijke inpassing op een later moment.
Tijdens het WarmteCongrestival van Warmtenetwerk heb ik tijdens een key-note dit systeemsamenspel, dat dé sleutel tot succesvolle maatschappelijke inpassing is, toegelicht aan de hand van project WarmtelinQ.
Foto's Koen Mol Fotografie voor Stichting Warmtenetwerk
Wat is maatschappelijke inpassing?
Maatschappelijke inpassing is een langjarig proces dat op verschillende schaalniveaus, tussen verschillende partijen doorlopen wordt om tot inpassing van infrastructuur (energie, (vaar)wegen, spoor) te komen. Het begrip maatschappelijke inpassing is niet gelijk aan 'iedereen is het ermee eens'. Niet iedereen hoeft het er mee eens te zijn. Het gaat erom dat er voldoende draagvlak tot stand komt om tot inpassing en realisatie van infrastructuur te komen. Én dat er voldoende draagvlak blijft tijdens de exploitatiefase of eindsituatie. Een goed begin voorkomt problemen met maatschappelijke inpassing op een later moment.
Meer dan participatie
Zodra over maatschappelijke inpassing gesproken wordt in de context van warmtetransitie, wordt er voornamelijk over participatie voor burgers bij de overheid of over omwonenden gesproken. Maar in het totale proces van warmtetransitie is dit slechts een van de schakels die bijdragen aan een goede maatschappelijke inpassing. Er gaat een keten van activiteiten aan vooraf én achteraf waarbij andere stakeholders actief participeren. Maatschappelijke inpassing omvat meer dan participatie met consumenten of omwonenden. Ook politiek, bestuurlijk en ambtelijk wordt er geparticipeerd bij de diverse overheden - alleen heet het dan geen participatie maar lobby en consultatie.
Handelingsperspectief
Ingewikkeld? Ja, maar het is ook ingewikkeld. Daarmee vertel ik je niets nieuws, want dat ervaar je waarschijnlijk elke dag in je werk. Wat helpt om die complexiteit af te pellen, is te begrijpen hoe al die activiteiten met elkaar samenhangen. Zodat je handelingsperspectief krijgt voor het samenspel dat nodig is om succesvol te zijn.
Schaalniveaus, samenhang en samenspel stakeholders
In deze figuur zie je 2 assen. Verticaal de verschillende schaalniveaus die we tegenkomen in energietransitie.
Op de horizontale as zie je de verschillende fasen die een energietransitie-project doorloopt. Globaal van beleidsontwikkeling (Pre-initiation) tot haalbaarheid (Assessment), van detailontwerp en investeringsbeslissing (Project Specification) tot Operations (Onderhoud en Beheer).
Noot bij de projectfases: de tijdschaal staat niet in werkelijke verhoudingen weergegeven. De fase Pre-initiation kan 10-40 jaar duren, de fases Initation tot en met Execution 7-15 jaar en de Operationsfase 30-50 jaar.
Op de verticale as staan globaal de verschillende schaalniveaus vermeld waar een gemiddeld energietransitie-project mee te maken heeft. Op al deze schaalniveaus en in al deze fases vinden op stakeholdersgerichte activiteiten - interactie tussen mensen - plaats die bijdragen aan maatschappelijke inpassing.
Maatschappelijke- en project issues
In dit stakeholderveld spelen issues op:
maatschappelijk niveau (lange termijn en met systeem- of ketencomponenten in zich zoals systeemkeuze warmtenetten of alternatieven, betaalbaarheid warmte, keuzevrijheid)
projectniveau (bijv. natuur- en milieuaspecten, ruimtelijke inpassing, tijdelijke hinder tijdens aanleg, waardevermindering).
WarmtelinQ
Vereenvoudigd zie je hier de stakeholdercontext van project WarmtelinQ. WarmtelinQ omvat de ontwikkeling en realisatie van een warmtetransportsysteem waarmee woningen en bedrijven in Zuid-Holland verwarmd kunnen worden. De warmte is afkomstig van industrie in de Rotterdamse haven. De totale capaciteit van het systeem is 250 MWth, wat gelijk staat aan warmte voor 120.000 huishoudens. Meer info via WarmtelinQ.
Bron: WarmtelinQ
Vijf voorbeelden aan de hand van WarmtelinQ
In de Pre-initiationfase heeft WarmtelinQ op verschillende schaalniveaus te maken met overheden, zoals het ministerie van KGG, de provincie Zuid-Holland en 13 gemeenten. Hier spelen en onderwerpen en issues zoals de ontwikkeling van warmtebeleid en wetgevend kader (RES, CES, warmteplannen), financiering en betaalbaarheid, de bijdrage aan klimaatdoelstellingen, de hoogte van transporttarieven, de business case, concept van het systeem etc. In deze fase vervullen de WarmtelinQ teams Public Affairs, Business Development en Commercie en regulering een leidende rol.
In de B2B en zakelijke omgeving vinden de gesprekken tussen warmteproducenten, warmtebedrijven, grote zakelijke afnemers en WLQ als warmtetransporteur plaats. Het betreft hier maatschappelijke inpassing op regionaal niveau van warmteaanbod, warmtevraag, contractering transportcapaciteit en business cases. Vanuit WarmtelinQ zijn hier de teams Business Development en Commercie en regulering betrokken.
Vanaf de Assessment fase start een ander onderdeel van maatschappelijke inpassing, het proces om tot ligging en aanleg van het regionaal warmtesysteem te komen. Dit is een intensief proces waarbij o.a. WarmtelinQ, Provincie Zuid-Holland, 13 gemeenten, 2 hoogheemraadschappen en 3 omgevingsdiensten, bedrijven, grondeigenaren en omwonenden afstemmen, samenwerken of inbreng leveren binnen de kaders van een Provinciaal Inpassingsplan (PIP) en een Provinciale Coördinatieregeling (PCR). Dit is de fase waarin een participatie-aanpak richting geeft aan de stakeholderactiviteiten, waar meekoppelkansen of werk-met-werk maken mogelijkheden onderzocht kunnen worden, waar vergunningvereisten scherp worden, waar klanteis specificaties (KES) of omgevingseisen helder gemaakt kunnen worden en waar samenwerkings- en uitvoeringsovereenkomsten (SOK’s en UVOK’s) een rol spelen. In deze fase werken de teams Omgeving, RO/Vergunningen, Grondzaken, Participatie, Communicatie en Techniek samen om tot maatschappelijke inpassing te komen.
In de Project Specification fase worden de activiteiten voor maatschappelijke inpassing nog specifieker gericht op wat te bouwen en hoe te bouwen (detailengineering) en door wie te bouwen (aanbesteding). Dit is het schaalniveau waar engineering- en advies- en onderzoeksbureaus, aannemers en contractors een belangrijke inbreng leveren. De teams Techniek, Inkoop, Contractmanagement, Omgeving, RO/Vergunningen, Grondzaken, Participatie, Communicatie zijn vanuit WarmtelinQ intensief betrokken in deze fase.
In de Execution en Operations fase zijn de stakeholderactiviteiten gericht op het regionaal en lokaal draagvlak behouden voor het in bedrijf zijnde warmtesysteem (“community engagement"). De projectorganisatie wordt na uitvoering ontmanteld, het onderhoud en beheer vindt vanuit de transportnetbeheerder WarmtelinQ Transport Services plaats.
Samenhang issues
Issues op verschillende schaalniveaus hangen met elkaar samen. De systeemkeuze voor een warmtenet of een alternatief, wel of geen keuzevrijheid en keuzes met betrekking tot de betaalbaarheid van warmte kunnen niet los gezien worden van vragen die op projectniveau door bewoners gesteld worden. Vragen zoals “moet ik mijn cv-ketel nog wel vervangen”, wat worden de tarieven, heb ik keuzevrijheid etc. Het zijn geen vragen die een warmtetransportnetbeheerder kan of mag beantwoorden, maar die wel gesteld worden aan de projectorganisatie. De intensieve samenwerking met provincie en gemeenten heeft zijn meerwaarde ook hierin bewezen, doordat zij het gesprek hierover met belanghebbenden gevoerd hebben.
Beloftes waarmaken
Alle stakeholderactiviteiten van WarmtelinQ moeten door de tijd heen op elk schaalniveau op elkaar zijn afgestemd. De beloften die aan het begin gemaakt worden of zijn, moeten later in de tijd door andere collega's of partijen (lokale overheid, samenwerkingspartners of contractors) waargemaakt worden. Samenspel tussen mensen is noodzakelijk om tot een goede maatschappelijke inpassing te komen.
Integraal, omgevingsgericht werken
Het WarmtelinQ projectteam is circa 120 mensen groot en verdeeld over 3 verschillende tracédelen en deelprojecten voor stations en commissioning (= in bedrijfstelling). De samenwerking tussen de verschillende projectdisciplines en met de Gasunie corporate afdelingen is cruciaal. Omgevingsmanagement is niet van het team Omgeving maar van het hele team! Dit vraagt om een integrale, omgevingsgerichte manier van werken. Daar wordt bijvoorbeeld via multidisciplinaire issue-overleggen vorm aan gegeven.
Sleutel tot succes
Wat is de sleutel tot succes?
Maatschappelijke inpassing vraagt om activiteiten op alle schaalniveaus. Zonder dat geen succes. Samenspel tussen mensen is noodzakelijk om tot een goede maatschappelijke inpassing te komen.
Vergroot je blikveld. Maak voor je eigen organisatie of project inzichtelijk wie er voor en na jou in de keten een rol spelen. Wie zit waar aan tafel? Welke stakeholders, belangen en issues spelen een rol? Wat zijn de belangen van jouw organisatie of project? Waar zit de verbinding en samenwerking met andere partijen en activiteiten?
Niet ieder energietransitie-project is zo groot als WarmtelinQ, dat op alle schaalniveaus en in alle projectfases actief is. Maar dat maakt voor totale stakeholderveld niet uit. De schaalniveaus en activiteiten zijn hetzelfde, maar worden soms door andere partijen dan je eigen (project)organisatie uitgevoerd.
Heb aandacht voor beloften die aan het begin gemaakt worden of gemaakt zijn: kunnen of worden deze in latere fasen waargemaakt door collega’s of andere partijen? Een goed begin voorkomt problemen met maatschappelijke inpassing op een later moment.
Samenspel en samenhang op schaalniveaus – dat is dé sleutel tot succesvolle maatschappelijke inpassing.
Comentarios